Geʽez

Geʽez
เฆอ ซ
การออกเสียง	[ˈɡɨʕɨz]
พื้นเมืองถึง	เอริเทรีย , เอธิโอเปีย
สูญพันธุ์	ก่อนศตวรรษที่ 10 ถึงศตวรรษที่ 14 [1] [2] ยังคงอยู่ในการใช้งานเป็นภาษาพิธีกรรม [3]
ตระกูลภาษา	แอฟโฟร-เอเชียติก กลุ่มเซมิติก เซมิติกตะวันตก เซมิติกใต้ เอธิโอเปีย เอธิโอเปียเหนือ Geʽez
ระบบการเขียน	สคริปต์ Geʽez
สถานะทางการ
ภาษาทางการใน	ภาษาพิธีกรรมของเอธิโอเปียออร์โธดอก Tewahedo คริสตจักร , Eritrean คริสตจักรออร์โธดอก Tewahedo , เอธิโอเปียโบสถ์คาทอลิก , [3] คริสตจักรคาทอลิก Eritreanและเบต้าอิสราเอล[4]
รหัสภาษา
ISO 639-2	gez
ISO 639-3	gez
ช่องสายเสียง	geez1241
บทความนี้ประกอบด้วยสัญลักษณ์การออกเสียงของIPA โดยไม่ต้องเหมาะสมปฏิบัติการช่วยเหลือคุณอาจเห็นเครื่องหมายคำถามกล่องหรือสัญลักษณ์อื่นแทนUnicodeตัวอักษร สำหรับคำแนะนำเบื้องต้นเกี่ยวกับสัญลักษณ์ IPA ดูความช่วยเหลือ: IPA

บทความนี้ประกอบด้วยข้อความเอธิโอเปีย หากไม่มีการสนับสนุนการแสดงผลที่เหมาะสมคุณอาจเห็นเครื่องหมายคำถาม กล่อง หรือสัญลักษณ์อื่นๆแทนที่จะเป็นอักขระเอธิโอเปีย

Ge'ez ( / ɡ ฉันɛ Z / ; ^{[5] [6]} ግዕዝ , Gə'əz IPA:  [ɡɨʕɨz] ( ฟัง )หรือgeezและบางครั้งเรียกว่าในวรรณคดีวิชาการเป็นคลาสสิกเอธิโอเปีย ) เป็นโบราณเวสต์ภาษาเซมิติกมีต้นกำเนิดมาจากภาษาคืออะไรตอนนี้เอริเทรีและภาคเหนือของประเทศเอธิโอเปีย

วันนี้ Ge'ez จะใช้เป็นหลักภาษาพิธีกรรมของเอธิโอเปียคริสตจักรออร์โธดอก TewahedoและEritrean คริสตจักรออร์โธดอก Tewahedoที่เอธิโอเปียโบสถ์คาทอลิกและโบสถ์คาทอลิก Eritreanและยิวอิสราเอลเบต้าชุมชน

ภาษาที่มีชีวิตใกล้เคียง Geʽez มากที่สุดคือTigreและTigrinyaโดยมีความคล้ายคลึงกันของคำศัพท์ที่ 71% และ 68% ตามลำดับ ^[7]นักภาษาศาสตร์ส่วนใหญ่ไม่เชื่อว่า Ge'ez ถือว่ามีบรรพบุรุษร่วมกันในปัจจุบันภาษา Ethio ยิวแต่ที่ Ge'ez กลายเป็นภาษาที่แยกจากกันในช่วงต้นจากภาษาอื่นทั่วไปสมมุติ unattested ^{[8] [9] [10]}

สัทวิทยา

สระ

• a /æ/หรือ /ɐ/ (เช่นในภาษา กริญญา ) < โปรโต-เซมิติก *a
• u /u/ < ภาษาเซมิติกดั้งเดิม *ū
• i /i/ < ภาษาเซมิติกดั้งเดิม *ī
• ā /aː/ < ภาษาเซมิติกดั้งเดิม *ā; ภายหลัง a
• e /e/ < ภาษาเซมิติกดั้งเดิม *ay
• ə /ɨ/ < ภาษาเซมิติกดั้งเดิม *i, *u
• o /o/ < ภาษาเซมิติกดั้งเดิม *aw

ในการถอดความที่ใช้โดยEncyclopaedia Aethiopicaซึ่งใช้กันอย่างแพร่หลายในด้านวิชาการ ความเปรียบต่างในที่นี้แสดงเป็น a/ā แทน ä/a

พยัญชนะ

การทับศัพท์

Geʽez มีการทับศัพท์ตามระบบต่อไปนี้ (ดูตาราง Phoneme ด้านล่างสำหรับ IPA):

เนื่องจาก Geʽez ไม่ได้ใช้ในชีวิตประจำวันโดยชุมชนขนาดใหญ่อีกต่อไป การออกเสียงพยัญชนะบางตัวในช่วงแรกจึงไม่ชัดเจนนัก Gragg (1997:244) เขียนว่า "พยัญชนะที่สอดคล้องกับกราฟś (Geʽez ሠ ) และḍ (Geʽez ፀ ) ได้รวมเข้ากับ ሰ และ ጸ ตามลำดับ ในระบบเสียงที่แสดงโดยการออกเสียงแบบดั้งเดิม—และแท้จริงแล้วในภาษาเซมิติกเอธิโอเปียสมัยใหม่ทั้งหมด ... อย่างไรก็ตาม ไม่มีหลักฐานทั้งในประเพณี หรือในกลุ่มเซมิติกเอธิโอเปีย [สำหรับ] พยัญชนะเหล่านี้อาจมีค่าอะไรในเกʽez"

ปัญหาที่คล้ายกันคือพบพยัญชนะทับศัพท์H Gragg (1997:245) ตั้งข้อสังเกตว่าสอดคล้องกับนิรุกติศาสตร์ของเสียงเสียดสี velar หรือ uvular ในภาษาเซมิติกอื่น ๆ แต่ออกเสียงเหมือนกันทุกประการกับḥในการออกเสียงแบบดั้งเดิม แม้ว่าการใช้ตัวอักษรอื่นแสดงว่าเดิมต้องมีการออกเสียงอื่น แต่การออกเสียงนั้นไม่แน่นอน กราฟด้านล่างแสดง/ ɬ /และ/ ɬ' /เป็นค่าที่เป็นไปได้สำหรับ^ โปรแกรม ( ሠ ) และD ( ፀ ) ตามลำดับ นอกจากนี้ยังแสดงรายการ/χ/เป็นค่าที่เป็นไปได้สำหรับḫ ( ኀ). ค่าเหล่านี้เป็นค่าเบื้องต้น แต่อิงตามพยัญชนะโปรโต-เซมิติกที่สร้างขึ้นใหม่ซึ่งสืบเชื้อสายมาจาก

หน่วยเสียงของ Geʽez

ในแผนภูมิด้านล่างค่าIPAจะแสดงขึ้น เมื่อการถอดความแตกต่างจาก IPA อักขระจะแสดงในวงเล็บเหลี่ยม เครื่องหมายคำถามตามหน่วยเสียงที่การตีความขัดแย้งกัน (ตามที่อธิบายไว้ในหัวข้อก่อนหน้านี้)

พยัญชนะ

		ริมฝีปาก	ทันตกรรม		Palatal	velar , ลิ้นไก่		คอหอย	Glottal
			ธรรมดา	ด้านข้าง		ธรรมดา	labialized
จมูก		ม. (መ)	น (ነ)
หยุด	ไร้เสียง	พี (ፐ)	t (ተ)			k (ከ)	kʷ (ኰ)		ʔ ⟨ ⟩(አ)
	เปล่งออกมา	ข (በ)	ด (ደ)			ɡ (ገ)	ɡʷ (ጐ)
	เน้น 1	p' ⟨p̣⟩(ጰ)	t' ⟨ṭ⟩(ጠ)			k' ⟨ḳ⟩(ቀ)	kʷ' ⟨ḳʷ⟩(ቈ)
พันธมิตร	เน้น		t͡s' ⟨ṣ⟩(ጸ)	tɬ'/ɬ'?⟨ś⟩(ሠ)
เสียดทาน	ไร้เสียง	ฉ (ፈ)	s (ሰ)			χ ? ⟨ḫ⟩(ኀ)	χʷ ? ⟨ḫʷ⟩(ኈ)	ħ ⟨ḥ⟩ (ሐ)	ชั่วโมง (ሀ)
	เปล่งออกมา		ซี (ዘ)					ʕ ⟨'⟩ (ዐ)
	เน้น			ɬ' ? ⟨ḍ⟩(ፀ)
Trill			ร (ረ)
โดยประมาณ				ล. (ለ)	เจ ⟨y⟩(የ)		w (ወ)

1. ใน Geʽez พยัญชนะที่เน้นเสียงเป็นเสียงที่เปล่งออกมา เป็นกรณีที่มีภาษาอาหรับ , velars หนักแน่นจริงอาจจะออกเสียงลิ้นไก่ ( [Q]และ[Q] )

1. ɬ' อาจตีความได้ว่า tɬ'

พยัญชนะ Geʽez เกี่ยวกับภาษาเซมิติกดั้งเดิม

พยัญชนะ Ge'ez มีความขัดแย้งระหว่างสามใบ้เปล่งออกมาและejective (หรือหนักแน่น ) obstruents "การเน้น" โปรโต-เซมิติกใน Geʽez ถูกทำให้เป็นลักษณะทั่วไปโดยรวมถึง p̣ ที่เน้นย้ำ Geʽez ได้ phonologized labiovelarsโดยสืบเชื้อสายมาจาก Proto-Semitic biphonemes Ge'ez ^ โปรแกรมሠ Sawt (ในอัมฮาริคที่เรียกว่าSE-nigūśคือSEตัวอักษรที่ใช้ในการสะกดคำnigūś "กษัตริย์") สร้างขึ้นใหม่เป็นสืบเชื้อสายมาจากโปรโตยิวใบ้เสียดแทรกด้านข้าง [ɬ]เช่นเดียวกับภาษาอาหรับ Geʽez รวม Proto-Semitic šและsในሰ (เรียกอีกอย่างว่าse-isatที่: SEตัวอักษรที่ใช้ในการสะกดคำISAT "ไฟ") นอกเหนือจากนี้ Geʽez phonology ค่อนข้างอนุรักษ์นิยม; ความแตกต่างทางเสียงของโปรโต-เซมิติกอื่นๆ ที่หายไปอาจเป็นเสียงเสียดแทรกระหว่างฟัน และเกย์น

สัณฐานวิทยา

คำนาม

Ge'ez แตกต่างสองเพศชายและหญิงหลังซึ่งอยู่ในบางคำที่มีเครื่องหมายคำต่อท้าย-t สิ่งเหล่านี้มีความโดดเด่นน้อยกว่าในภาษาเซมิติกอื่น ๆ ในคำนามจำนวนมากที่ไม่แสดงถึงบุคคลที่สามารถใช้ได้ในทั้งสองเพศ: ในตำราคริสเตียนที่แปลมีแนวโน้มที่คำนามจะเป็นไปตามเพศของคำนามที่มีความหมายที่สอดคล้องกันในภาษากรีก ⁽¹¹⁾

มีสองจำนวน เอกพจน์และพหูพจน์ พหูพจน์สามารถสร้างทั้งโดย suffixing -Atคำหรือโดยการพหูพจน์ภายใน

• พหูพจน์ที่ใช้คำต่อท้าย: ʿāmat – ʿāmatāt 'year(s)', māy – māyāt 'water(s)' (หมายเหตุ: ตรงกันข้ามกับคำคุณศัพท์และภาษาเซมิติกอื่นๆคำต่อท้าย-ātสามารถใช้สร้างพหูพจน์ของทั้งสองเพศได้) .
• พหูพจน์ภายใน: เดิมพัน – ʾābyāt 'บ้าน, บ้าน'; qərnəb – qarānəbt 'เปลือกตา, เปลือกตา'

คำนามยังมีสองกรณี: คำนามซึ่งไม่ได้ทำเครื่องหมายและคำนามซึ่งถูกทำเครื่องหมายด้วย-aสุดท้าย(เช่นเดิมพันเดิมพันเดิมพัน)

พหูพจน์ภายใน

พหูพจน์ภายในเป็นไปตามรูปแบบบางอย่าง คำนาม Triconsonantal เป็นไปตามรูปแบบใดรูปแบบหนึ่งต่อไปนี้

รูปแบบของพหูพจน์ภายในสำหรับคำนามสามพยัญชนะ [1] [12] (C=พยัญชนะ V=สระ)
ลวดลาย	เอกพจน์	ความหมาย	พหูพจน์
ʾāccāC	ləbs	'เสื้อผ้า'	ʾālbās
	faras	'ม้า'	ʾāfras
	เดิมพัน	'บ้าน'	ʾābyat
	ออม	'เร็ว'	ʾāṣwām
	เซม	'ชื่อ'	อัสมาตฺ
ʾāCCuC	ฮาการ์	'ประเทศ'	ʾāhgur
	ʾadg	'ตูด'	ʾāʾdug
ʾāCCəCt	เรซ	'ศีรษะ'	ʾarʾəst
	gabr	'ผู้รับใช้, ทาส'	ʾāgbERT
ʾāCāCə(t)	กระเป๋า	'แกะ'	ʾabāgəʿ
	กาเนน	'ปีศาจ'	ʾāgānənt
CVCaC	əzn	'หู'	əzan
	əgr	'เท้า'	əgar
CVCaw	əd	'มือ'	ədaw
	ʾāb	'พ่อ'	ʾābaw
	əḫʷ	'พี่ชาย'	ʾāḫaw

Quadriconsonantal และคำนาม Triconsonantal บางคำมีรูปแบบดังต่อไปนี้ Triconsonantal Nouns ที่ใช้รูปแบบนี้ต้องมีสระเสียงยาวอย่างน้อย 1 สระ^[1]

รูปแบบของพหูพจน์ภายในสำหรับคำนามรูปสี่เหลี่ยม [1] [12] (C=พยัญชนะ V=สระ)
ลวดลาย	เอกพจน์	ความหมาย	พหูพจน์
CaCāCəC(t)	เดงเกล	'บริสุทธิ์'	ดานาเกล
	มาสเฟิน	'เจ้าชาย'	มาซาฟเอนต์
	kokab	'ดาว'	คาวาเคบัต
	มาสคอต	'หน้าต่าง'	มะสากุต < มะสากฺตฺ
	ดอร์โฮ	'ไก่'	ดาราวาย
	เลลิต	'กลางคืน'	ลายาเล
	เบเยอร์	'โลก'	baḥāwERT
	เว่ซิซ	'แม่น้ำ'	waḥāyəzt
	กาซิส	'นักบวช'	กาซาเวสต์

สัณฐานวิทยาของสรรพนาม

ตัวเลข	บุคคล	แยกสรรพนามส่วนตัว	คำต่อท้ายสรรพนาม
			ด้วยคำนาม	ด้วยกริยา
เอกพจน์	1.	ʾana	-ยะ	-นิ
	2. ผู้ชาย	อันตา	-ka
	2. เพศหญิง	แอนตี้	-ki
	3. ผู้ชาย	เวอเอทู	-(ซ)คุณ
	3. เพศหญิง	เยอเอติ	-(ซ)ก
พหูพจน์	1.	เนเน่	-นา
	2. ผู้ชาย	ʾantəmu	-kəmu
	2. เพศหญิง	ʾantən	-kən
	3. ผู้ชาย	wəʾətomu / əmuntu	-(ซ)omu
	3. เพศหญิง	wəʾəton / əmāntu	-(ซ)บน

การผันคำกริยา

บุคคล		Perfect qatal- nn	ไม่สมบูรณ์
			บ่งชี้ -qattəl	Jussive -qtəl
เอกพจน์	1.	qatal-ku	ʾə-qattəl	ʾə-qtəl
	2. ม.	กาตาลกา	tə-qattəl	tə-qtəl
	2. ฉ.	กาตาลคี	tə-qattəl-i	tə-qtəl-i
	3. ม.	กาตาลอะ	yə-qattəl	yə-qtəl
	3. ฉ.	qatal-at	tə-qattəl	tə-qtəl
พหูพจน์	1.	กาตาลนา	nə-qattəl	nə-qtəl
	2. ม.	กาตาล-เคมมู	tə-qattəl-u	tə-qtəl-u
	2. ฉ.	กาตาล-เคน	tə-qattəl-ā	tə-qtəl-ā
	3. ม.	qatal-u	yə-qattəl-u	เย-qtəl-u
	3. ฉ.	กาตาล	เย-กัตเตล-อฺ	เย-qtəl-ā

ไวยากรณ์

คำนาม

คำนามมีลำดับโดยรวมดังต่อไปนี้:

(สาธิต) คำนาม (คำคุณศัพท์) - (ประโยคญาติ)

คำคุณศัพท์และตัวกำหนดเห็นด้วยกับคำนามในเพศและจำนวน:

ประโยคที่สัมพันธ์กันถูกนำเสนอโดยคำสรรพนามซึ่งเห็นด้วยกับเพศและจำนวนกับคำนามที่นำหน้า:

ในขณะที่ภาษาเซมิติกหลายครอบครองโดยนามวลีจะแสดงผ่านรัฐสร้าง ใน Geʽez สิ่งนี้เกิดขึ้นจากการต่อท้าย /-a/ กับคำนามที่ถูกครอบครอง ซึ่งตามด้วยผู้ครอบครอง ตามตัวอย่างต่อไปนี้ (Lambdin 1978:23):

การครอบครองโดยสรรพนามจะแสดงด้วยคำต่อท้ายของคำนามที่ถูกครอบครองดังที่เห็นในตารางต่อไปนี้:

		เอกพจน์	พหูพจน์
บุคคลที่ 1		-əya	-əna
คนที่ 2	masc	-əka	-əkəma
	fem	-əki	- เอกเคน
คนที่ 3	masc	-ยู	-omu
	fem	-NS	-บน

ตัวอย่างต่อไปนี้แสดงคำนามสองสามคำที่มีผู้ครอบครองสรรพนาม:

səm-əya ชื่อ- 1SG səm-əya name-1SG ชื่อของฉัน

səm-u ชื่อ- 3SG səm-u name-3SG ชื่อของเขา

อีกวิธีหนึ่งที่ใช้กันทั่วไปในการบ่งชี้การครอบครองโดยใช้คำนามวลี รวมคำต่อท้ายคำนามบนคำนามที่มีผู้ครอบครองนำหน้าด้วยคำบุพบท /la=/ 'to, for' (Lambdin 1978:44):

Lambdin (1978:45) ตั้งข้อสังเกตว่าเมื่อเปรียบเทียบกับสภาพการก่อสร้างแล้ว การครอบครองประเภทนี้จะเกิดขึ้นได้ก็ต่อเมื่อผู้ครอบครองมีความชัดเจนและเฉพาะเจาะจงเท่านั้น แลมบ์ดินยังตั้งข้อสังเกตอีกว่าสถานะการก่อสร้างเป็นรูปแบบการครอบครองที่ไม่มีเครื่องหมายในเกเชซ

คำบุพบท

Geʽez เป็นภาษาบุพบท ดังในตัวอย่างต่อไปนี้ (Lambdin 1978:16):

มีคำบุพบทพิเศษสามคำ ได้แก่ /ba=/ 'in, with', /la=/ 'to, for', /'əm=/ 'from' ซึ่งจะปรากฏเป็นคำวิจารณ์เสมอ ดังตัวอย่างต่อไปนี้:

คำบุพบท proclitic เหล่านี้ใน Geʽez คล้ายกับคำบุพบทที่แยกออกไม่ได้ในภาษาฮีบรู

ประโยค

ลำดับคำปกติสำหรับประโยคประกาศคือ VSO วัตถุของกริยาแสดงกรณีกล่าวหาที่มีคำต่อท้าย /-a/:

คำถามที่มี wh-word ('who', 'what' ฯลฯ) จะแสดงคำคำถามขึ้นต้นประโยค:

ปฏิเสธ

วิธีที่พบบ่อยของการปฏิเสธเป็นคำนำหน้า'i- ซึ่งลงมาจาก'ey- (ซึ่งเป็นส่วนร่วมในจารึก Axum) จาก'ay จากโปรโตยิว 'al * โดยpalatalization ^[1]นำหน้าคำกริยาดังนี้

ระบบการเขียน

Geʽez เขียนด้วย Ethiopic หรือ Geʽez abugidaซึ่งเป็นสคริปต์ที่เดิมพัฒนาขึ้นสำหรับภาษานี้โดยเฉพาะ ในภาษาที่ใช้ เช่น อัมฮาริกและกริญญา สคริปต์นี้เรียกว่าฟิเดล ซึ่งหมายถึงสคริปต์หรือตัวอักษร

Geʽez อ่านจากซ้ายไปขวา

สคริปต์ Geʽez ได้รับการดัดแปลงเพื่อเขียนภาษาอื่น ๆ โดยปกติแล้วจะเป็นภาษาเซมิติกด้วย การใช้อย่างแพร่หลายมากที่สุดสำหรับชาวอัมฮาริกในเอธิโอเปียและทิกริญญาในเอริเทรียและเอธิโอเปีย มันยังใช้สำหรับSebatbeit , Me'en , Agew และภาษาอื่น ๆ ส่วนใหญ่ของเอธิโอเปีย ใน Eritrea จะใช้สำหรับ Tigre และมันมักจะใช้สำหรับBilenเป็นภาษา Cushitic ภาษาอื่นบางภาษาในแตรแห่งแอฟริกาเช่นOromoเคยเขียนโดยใช้ Geʽez แต่ได้เปลี่ยนมาใช้ตัวอักษรละติน มันยังใช้สัญลักษณ์พยัญชนะสี่ชุดสำหรับvelar ที่คลุมเครือ พยัญชนะ ซึ่งเป็นตัวแปรของพยัญชนะ velar ที่ไม่เคลือบสี:

ป้ายพื้นฐาน	ḳ(ก)	ḫ(ก)	k(ก)	กรัม(ก)
	เ	เ	เ	เ
ตัวแปรลับ	ḳʷ(ก)	ḫʷ(ก)	kʷ(ก)	กʷ(ก)
	เ	เ	เ	เ

ประวัติศาสตร์และวรรณคดี

แม้ว่ามักกล่าวกันว่าวรรณกรรมของ Geʽez ถูกครอบงำโดยพระคัมภีร์รวมถึงหนังสือดิวเทอโรคาโนนิคัลอันที่จริง มีข้อความต้นฉบับในภาษายุคกลางและสมัยใหม่ในยุคต้นจำนวนมาก งานที่สำคัญส่วนใหญ่เป็นงานวรรณกรรมของโบสถ์ Eritrean Orthodox Tewahedoและโบสถ์เอธิโอเปียนออร์โธดอกซ์ Tewahedoซึ่งรวมถึงพิธีสวดของคริสเตียน (หนังสือบริการ สวดมนต์ เพลงสวด) hagiographiesและวรรณกรรมรัก. ตัวอย่างเช่น มีการเขียนข้อความประมาณ 200 เรื่องเกี่ยวกับนักบุญชาวเอธิโอเปียพื้นเมืองตั้งแต่ศตวรรษที่สิบสี่ถึงศตวรรษที่สิบเก้า การปฐมนิเทศทางศาสนาของวรรณกรรม Geʽez เป็นผลมาจากการศึกษาตามประเพณีที่เป็นความรับผิดชอบของพระสงฆ์และพระสงฆ์Richard Pankhurstตั้งข้อสังเกตว่า "คริสตจักรจึงเป็นผู้ดูแลวัฒนธรรมของชาติ" และอธิบายการศึกษาแบบดั้งเดิมดังนี้:

การศึกษาตามประเพณีส่วนใหญ่เป็นพระคัมภีร์ เริ่มต้นด้วยการเรียนรู้อักษร หรือพยางค์ให้ถูกต้อง... ชั้นประถมศึกษาปีที่ 2 ของนักเรียนประกอบด้วยการท่องจำบทแรกของหนังสือสาส์นฉบับแรกของนักบุญยอห์นในเมืองกีซ การศึกษาการเขียนน่าจะเริ่มต้นในเวลานี้ และโดยเฉพาะอย่างยิ่งในยุคปัจจุบัน อาจมีการเพิ่มเลขคณิต ในระยะที่สามมีการศึกษากิจการของอัครสาวกขณะที่เรียนรู้การสวดอ้อนวอนบางอย่างด้วย และการเขียนและเลขคณิตยังคงดำเนินต่อไป ... ขั้นตอนที่สี่เริ่มต้นด้วยการศึกษาสดุดีของดาวิดและถือเป็นสถานที่สำคัญในการศึกษาของเด็ก โดยมีผู้ปกครองร่วมเลี้ยงฉลองเชิญครู พ่อสารภาพ ญาติและเพื่อนบ้าน เด็กชายที่มาถึงขั้นนี้แล้วมักจะสามารถเขียนได้และอาจทำหน้าที่เป็นนักเขียนจดหมาย ^[13]

อย่างไรก็ตาม งานด้านประวัติศาสตร์และโครโนกราฟ กฎหมายของสงฆ์และแพ่ง ปรัชญา การแพทย์ และจดหมายก็ถูกเขียนขึ้นในภาษาเกซด้วย ^[14]

คอลเลกชั่นต้นฉบับของเอธิโอเปียมีนัยสำคัญนอกประเทศเอธิโอเปียในฝรั่งเศส อิตาลี สหราชอาณาจักร และสหรัฐอเมริกา คอลเล็กชันในหอสมุดแห่งชาติอังกฤษประกอบด้วยต้นฉบับ 800 ฉบับตั้งแต่ศตวรรษที่ 15 ถึง 20 โดยเฉพาะอย่างยิ่งม้วนหนังสือเวทมนตร์และคำทำนาย และต้นฉบับเรืองแสงของศตวรรษที่ 16 ถึง 17 มันได้รับการริเริ่มโดยบริจาค 74 codices โดยคริสตจักรแห่งอังกฤษศาสนาสังคมในยุค 1830 และ 1840 และขยายอย่างมากจาก 349 codices ปล้นโดยชาวอังกฤษจากจักรพรรดิเทโวครั้งที่สองทุน 's ที่แมกดาใน1868 เดินทางไปเอธิโอเปียพิพิธภัณฑ์ศิลปะ Metropolitanในนิวยอร์กซิตี้มีอย่างน้อยสองต้นฉบับใน Ge'ez

ต้นกำเนิด

ภาษา Ge'ez จัดเป็นภาษาเซมิติกใต้มันวิวัฒนาการมาจากก่อนหน้านี้โปร Ge'ezบรรพบุรุษใช้ในการเขียนพระราชจารึกของอาณาจักรของD'mtในสคริปต์ Epigraphic อาระเบียใต้ตามที่สันนิษฐานไว้ก่อนหน้านี้ ภาษา Geʽez ไม่ถือว่าเป็นหน่อของ Sabaean หรือ Old South Arabian โดยนักวิชาการบางคน^[15]และมีหลักฐานทางภาษาศาสตร์ (แต่ไม่ได้เขียน) ว่าภาษาเซมิติกถูกพูดในเอริเทรียตั้งแต่ประมาณ 2000 ปีก่อนคริสตกาล^[16]อย่างไรก็ตามอักษร Geʽezได้เข้ามาแทนที่ Epigraphic South Arabian ในราชอาณาจักร Aksum . ในเวลาต่อมา. อักษรอาหรับใต้แบบ Epigraphic ใช้สำหรับจารึกสองสามเล่มในศตวรรษที่ 8 ก่อนคริสตศักราช แม้ว่าจะไม่ใช่ภาษาอาระเบียใต้ตั้งแต่ Dʿmt จารึกยุคแรกในสคริปต์ Geʽez และ Geʽez มีการลงวันที่^[17]จนถึงช่วงต้นศตวรรษที่ 5 ก่อนคริสตกาล และในรูปแบบโปรโต-เกʽซที่เขียนขึ้นในภาคตะวันออกของอาระเบียใต้ตั้งแต่ศตวรรษที่ 9 ก่อนคริสตกาล Ge'ez วรรณกรรมอย่างถูกต้องเริ่มต้นด้วยการคริสต์ศาสนิกชนของเอริเทรีและเอธิโอเปีย (และอารยธรรมของ Axum) ที่ในศตวรรษที่ 4 ในช่วงรัชสมัยของเอซานาออฟอาซัม ^[14]

ศตวรรษที่ 5 ถึง 7

ตัวอย่างที่รู้จักกันที่เก่าแก่ที่สุดของ Ge'ez สคริปต์เก่าจะพบได้ในHawultiอนุสาวรีย์ในMatara, Eritrea ^[18]ที่เก่าแก่ที่สุดที่รอดตาย Ge'ez ต้นฉบับคิดว่าจะเป็นครั้งที่ 5 หรือศตวรรษที่ 6 Garima พระวรสาร^{[19] [20]}ตำราเกือบทั้งหมดจากยุค " อักซุมิเต " ยุคแรกนี้เป็นศาสนา ( Christian) ในธรรมชาติและแปลมาจากภาษากรีก แท้จริงแล้ว ขอบเขตและขอบเขตขององค์กรการแปลที่ดำเนินการในศตวรรษแรกของโบสถ์ Axumite ใหม่มีความคล้ายคลึงกันเล็กน้อยในช่วงศตวรรษแรก ๆ ของประวัติศาสตร์คริสเตียน ผลที่ได้คือพระคัมภีร์เอธิโอเปียที่มีหนังสือ 81 เล่ม: 46 เล่มในพันธสัญญาเดิมและ 35 เล่มในพระคัมภีร์ใหม่ หนังสือเหล่านี้จำนวนหนึ่งเรียกว่า "deuterocanonical" (หรือ "ไม่มีหลักฐาน" ตามนักศาสนศาสตร์ตะวันตกบางคน) เช่นAscension of Isaiah , Jubilees , Enoch , Paralipomena of Baruch , Noah , Ezra , Nehemiah , MaccabeesและTobit. โดยเฉพาะอย่างยิ่งหนังสือเอนอ็อคมีความโดดเด่นเนื่องจากข้อความที่สมบูรณ์ไม่มีอยู่ในภาษาอื่น และสำหรับงานอื่นๆ ที่ระบุไว้ ฉบับเอธิโอเปียถือเป็นพยานในข้อความต้นฉบับอย่างสูง

นอกจากนี้ ในยุคแรก ๆ นี้ยังเป็นวันที่Qerlosซึ่งเป็นชุดของงานเขียนเกี่ยวกับคริสต์ศาสนาที่เริ่มต้นด้วยบทความของSaint Cyril (รู้จักกันในชื่อHamanot Rete'etหรือDe Recta Fide ) งานเหล่านี้เป็นรากฐานทางเทววิทยาของคริสตจักรเอธิโอเปีย ในช่วงปลายศตวรรษที่ 5 คอลเล็กชั่น Aksumite ซึ่งเป็นวัสดุด้านพิธีกรรม ศาสนศาสตร์ สมาคมและประวัติศาสตร์ที่ได้รับการคัดเลือกมาอย่างมากมาย ได้รับการแปลเป็นภาษากรีกเป็นภาษา Geʽez ซึ่งเป็นชุดคำสั่งพื้นฐานและกฎหมายสำหรับคริสตจักร Axumite ที่กำลังพัฒนา รวมอยู่ในคอลเล็กชั่นนี้คืองานแปลประเพณีเผยแพร่ศาสนา (มาจากฮิปโปลิตุสแห่งโรมและสูญหายไปในภาษากรีกดั้งเดิม) ซึ่งฉบับเอธิโอเปียเป็นพยานที่รอดตายได้ดีที่สุด เอกสารทางศาสนาที่สำคัญอีกประการหนึ่งคือSer'ata Paknemis ฉบับแปลกฎของวัดแห่งปาโชมิอุส งานที่ไม่ใช่ศาสนาที่แปลในช่วงนี้ ได้แก่Physilogusซึ่งเป็นงานประวัติศาสตร์ธรรมชาติที่ได้รับความนิยมอย่างมากในยุโรป ^[21]

ศตวรรษที่ 13 ถึง 14

หลังจากการล่มสลายของ Aksumites ช่องว่างยาวตามมา นักเขียนบางคนมองว่าช่วงที่เริ่มต้นตั้งแต่ศตวรรษที่ 14 เป็น "ยุคทอง" ที่แท้จริงของวรรณคดี Geʽez แม้ว่าตอนนี้ Geʽez จะไม่ใช่ภาษาที่มีชีวิตอีกต่อไป โดยเฉพาะอย่างยิ่งในองค์กรหลักในการแปลงานศาสนาคอปติกอารบิกจำนวนมากเป็นภาษา Ge'ez

แม้ว่าจะมีหลักฐานมากมายที่แสดงว่าภาษานี้ถูกแทนที่โดยอัมฮาริกในภาคใต้และโดย Tigrigna และ Tigre ทางตอนเหนือ แต่ Geʽez ยังคงใช้เป็นภาษาเขียนอย่างเป็นทางการจนถึงศตวรรษที่ 19 สถานะของภาษานี้เทียบได้กับภาษาละตินยุคกลางในยุโรป

hagiography ที่สำคัญจากช่วงเวลานี้ ได้แก่ :

• Gadle Sama'etat "การกระทำของการเสียสละ"
• Gadle Hawaryat "กิจการของอัครทูต"
• SenkessarหรือSynaxariumแปลว่า "หนังสือของเซนต์สของโบสถ์เอธิโอเปีย"
• ชีวิตอื่นของSaint Anthony , Saint George , Saint Tekle Haymanot , Saint Gabra Manfas Qeddus

นอกจากนี้ ในเวลานี้รัฐธรรมนูญของอัครทูตยังได้รับการแปลใหม่เป็น Geʽez จากภาษาอาหรับ อีกฉบับแปลจากช่วงนี้คือ Zena 'Ayhud ซึ่งเป็นงานแปล (อาจมาจากการแปลภาษาอาหรับ) ของ "History of the Jews" ของ Joseph ben Gurion ("Sefer Josippon ") ที่เขียนเป็นภาษาฮีบรูในศตวรรษที่ 10 ซึ่งครอบคลุมช่วงเวลาตั้งแต่การถูกจองจำจนถึง การยึดกรุงเยรูซาเล็มโดยทิตัส นอกเหนือจากผลงานศาสนศาสตร์ที่เก่าแก่ที่สุดร่วมสมัยพระราชพงศาวดารของเอธิโอเปียวันเพื่อรัชสมัยของแอมดาเซยอนฉัน (1314-1344) ด้วยการปรากฏตัวของ "เพลงแห่งชัยชนะ" ของ Amda Seyon ช่วงเวลานี้จึงเป็นจุดเริ่มต้นของวรรณคดีอัมฮาริกKebra Nagastศตวรรษที่ 14 หรือ "Glory of the Kings" โดยNebura'ed Yeshaqของ Aksum เป็นหนึ่งในผลงานที่สำคัญที่สุดของวรรณกรรมเอธิโอเปียรวมประวัติชาดกและสัญลักษณ์ในการบอกเล่าเรื่องราวของที่สมเด็จพระราชินีแห่งเชบา (เช่นสะบ้า) กษัตริย์ซาโลมอนและลูกชายของพวกเขาMenelik ฉันเอธิโอเปีย ผลงานอื่นที่เริ่มเป็นรูปเป็นร่างในช่วงนี้คือMashafa Aksumหรือ " Book of Axum " ^[22]

ศตวรรษที่ 15 ถึง 16

ต้นศตวรรษที่ 15 Fekkare Iyasus "The Explication of Jesus" มีคำทำนายของกษัตริย์ชื่อTewodrosซึ่งเริ่มมีความสำคัญในศตวรรษที่ 19 ในเอธิโอเปียเมื่อTewodros IIเลือกชื่อบัลลังก์นี้

วรรณกรรมเจริญรุ่งเรืองโดยเฉพาะอย่างยิ่งในช่วงรัชสมัยของจักรพรรดิซาร่ายาคอบเขียนโดยจักรพรรดิเองคือMats'hafe Berhan ("The Book of Light") และMatshafe Milad ("The Book of Nativity") homilies จำนวนมากถูกเขียนขึ้นในช่วงนี้สะดุดตาRetu'a Haimanot ( "ทรูดั้งเดิม") กำหนดChrysostom จอห์นความสำคัญอย่างยิ่งอีกอย่างหนึ่งก็คือการปรากฏตัวของการแปล Geʽez ของFetha Negest ("กฎหมายของกษัตริย์") ซึ่งคาดว่าจะมีขึ้นราวปี 1450 และกำหนดให้ Petros Abda Sayd - ซึ่งต่อมาทำหน้าที่เป็นกฎหมายสูงสุดสำหรับเอธิโอเปีย จนกระทั่งมันถูกแทนที่ด้วยรัฐธรรมนูญที่ทันสมัยในปี 1931

ในตอนต้นของศตวรรษที่ 16 การรุกรานของอิสลามทำให้วรรณคดีเอธิโอเปียเฟื่องฟูได้ยุติลง จดหมายของ Abba ' Enbaqom (หรือ "Habakkuk") ถึงAhmad ibn Ibrahim al-Ghaziชื่อAnqasa Amin ("ประตูแห่งศรัทธา") ให้เหตุผลในการละทิ้งศาสนาอิสลามแม้ว่าอาจจะเขียนครั้งแรกเป็นภาษาอาหรับและเขียนใหม่ในภายหลัง ฉบับขยายของ Geʽez ประมาณปี ค.ศ. 1532 ถือเป็นหนึ่งในวรรณกรรมคลาสสิกของ Geʽez ในภายหลัง^[23]ในช่วงเวลานี้นักเขียนเอธิโอเปียเริ่มต้นที่แตกต่างกันอยู่ระหว่างเอธิโอเปียและคริสตจักรโรมันคาทอลิกในงานดังกล่าวเป็นคำสารภาพของจักรพรรดิเจลาดวอส , สวนานนท์ Nafs("ที่ลี้ภัยแห่งจิตวิญญาณ"), Fekkare Malakot ("นิทรรศการของพระเจ้า") และHaymanote Abaw ("ศรัทธาของพ่อ") ประมาณปี ค.ศ. 1600 มีการแปลผลงานจำนวนหนึ่งจากภาษาอาหรับเป็นภาษาเกซเป็นครั้งแรก รวมถึงพงศาวดารของยอห์นแห่งนิกิอูและประวัติศาสตร์สากลของจอร์จ เอลมาซิน

การใช้งานปัจจุบันในเอริเทรีย เอธิโอเปีย และอิสราเอล

Geʽez เป็นภาษาพิธีกรรมของชาวเอธิโอเปียออร์โธดอกซ์ Tewahedo , Eritrean Orthodox Tewahedo , คาทอลิกชาวเอธิโอเปียและชาวคริสต์คาทอลิกชาวเอริเทรียและใช้ในการสวดมนต์และในงานเฉลิมฉลองในที่สาธารณะตามกำหนดการ นอกจากนี้ยังใช้ในพิธีกรรมโดยBeta Israel (Falasha Jews)

พิธีพิธีกรรมที่ใช้โดยคริสตจักรคริสเตียนเรียกว่าเอธิโอเปียพระราชพิธี^{[24] [25] [26]}หรือGe'ez พระราชพิธี ^{[27] [28] [29] [30]}

ตัวอย่าง

ประโยคแรกของหนังสือเอโนค :

ቃለ ፡ በረከት ፡ ዘሄኖክ ፡ ዘከመ ፡ ባረከ ፡ ኅሩያነ ፡ ወጻድቃነ ፡ እለ ፡ ሀለዉ ፡ ይኩኑ  : በዕለተ ፡ ምንዳቤ ፡ ለአሰስሎ ፡ ኵሉ ፡ እኩያን ፡ ወረሲዓን ።

ฎาลา บะระกัต ซะ-เหนก ซะกามะ บาระกะ ḫəruyāna waṣādəḳāna ʾəlla ฮัลลาวู yəkunu baʿəlata

มีนดาเบ ละฏัสสฺเซโล kʷəllu ʾəkuyān warasiʿan

"คำอวยพรของHenokซึ่งเขาได้อวยพรผู้ที่ได้รับเลือกและชอบธรรมที่จะมีชีวิตอยู่ในวันแห่งความทุกข์ยากเพื่อกำจัดผู้กระทำผิดและผู้หันหลังกลับทั้งหมด"

ดูเพิ่มเติม

• บทสวดเอธิโอเปีย

หมายเหตุ

อ้างอิง

• [BUD] เขยิบอีวาลลิส 2471. ประวัติความเป็นมาของเอธิโอเปีย: นูเบียและอบิสซิเนีย , Oosterhout, เนเธอร์แลนด์: สิ่งพิมพ์มานุษยวิทยา, 1970.
• CHA Chain, M. Ethiopiaคัดลอกโดย: Donahue M. ในสารานุกรมคาทอลิกเล่มที่ 5 เผยแพร่ในปี 1909 นิวยอร์ก: Robert Appleton Company Nihil Obstat 1 พฤษภาคม 1909 Remy Lafort, Censor ความไม่คุ้นเคย + John M. Farley อาร์คบิชอปแห่งนิวยอร์ก
• [DIR] ไดริงเงอร์, เดวิด . พ.ศ. 2511 ตัวอักษร กุญแจสู่ประวัติศาสตร์มนุษยชาติ
• [KOB] Kobishchanov, Yuri M. 1979. Axumแก้ไขโดย Joseph W. Michels; แปลโดย: Lorraine T. Kapitanoff. ยูนิเวอร์ซิตี้พาร์ค เพนซิลเวเนีย: มหาวิทยาลัยเพนซิลเวเนีย ไอ978-0-271-00531-7 . 
• MAT Matara Aksumite & Pre-Aksumite City หน้าเว็บ
• [MUN] มันโร-เฮย์ สจ๊วต 2534 Aksum: อารยธรรมแอฟริกาในสมัยโบราณตอนปลาย . เอดินบะระ: สำนักพิมพ์มหาวิทยาลัย. ไอ978-0-7486-0106-6 . 
• [PAN68] Pankhurst, Richard KP 1968. ประวัติศาสตร์เศรษฐกิจของเอธิโอเปีย, 1800–1935 , Addis Ababa: Haile Selassie I University Press.
• PAN03 Pankhurst, Richard KP A เหลือบไปที่ 16 ศตวรรษเอธิโอเปียประวัติ Abba'Enbaqom, อิหม่ามอะห์หมัดอิบราฮิมและ "ชัยชนะของเอธิโอเปีย" แอดดิส ทริบูน. 14 พฤศจิกายน 2546
• PER Perruchon, JD และ Gottheil, Richard "Falashas" ในยิวสารานุกรม พ.ศ. 2444-2449

อ่านเพิ่มเติม

ไวยากรณ์

• Zerezghi Haile เรียนรู้ Basic Geez Grammar (2015) สำหรับผู้อ่าน Tigrinya ได้ที่: https://uwontario.academia.edu/WedGdmhra

วรรณคดี

พจนานุกรม

ลิงค์ภายนอก

• JMharden บทนำสู่วรรณคดีคริสเตียนเอธิโอเปีย (1926)
• แผนภูมิ Unicode
• นักวิจัยระบุต้นฉบับเอธิโอเปียที่เก่าแก่ที่สุดเป็นอันดับสองที่มีอยู่ในเอกสารสำคัญของ HMML ที่เก็บ ถาวร 2019-03-11 ที่Wayback Machine (13 กรกฎาคม 2010)
• ห้องสมุดตำราเอธิโอเปีย